W Borzęcinie Dolnym, w północno-wschodniej części tej malowniczej miejscowości, znajduje się Pomnik Pamięci o Zagładzie Romów. Jest to szczególne miejsce, które oddaje hołd ofiarom tragicznych wydarzeń z przeszłości. Pomnik usytuowany jest w województwie małopolskim, w powiecie brzeskim, w pobliżu północnego skraju drogi wojewódzkiej nr 964.
Warto podkreślić, że tego rodzaju miejsca pamięci pełnią nie tylko funkcję upamiętniającą, ale również edukacyjną, przypominając o ważnych aspektach historii, które powinny być znane i pamiętane przez współczesne pokolenia.
Upamiętnione wydarzenie
Latem 1942 roku miała miejsce tragiczna sytuacja, która wstrząsnęła społecznością Cyganów na terenie Polski. Grupa, licząca 29 osób, w tym 3 mężczyzn, 5 kobiet, z których jedna była w zaawansowanym wieku, oraz 21 dzieci, w tym jedno niemowlę, została zatrzymana przez niemieckich żandarmów i polskich policjantów w okolicy Wał-Rudy.
Poszkodowani zostali przetransportowani wozami od miejscowych rolników do lasu w Borzęcinie, gdzie otrzymali brutalne polecenie, by położyć się twarzą do ziemi. Niestety, w wyniku tej okrutnej akcji, wszyscy zostali zastrzeloni, za wyjątkiem jednego mężczyzny, któremu udało się uciec.
Ofiary tej egzekucji to Cyganie z grupy Polska Roma, w tym rodziny takie jak Majewscy, Kwiatkowscy, i Chmielewscy, jak również osoby osiedlone lokalnie, na przykład w Szczurowej czy Cioronie. Na miejsce zbrodni przybyli okoliczni mężczyźni, którym kazano wykopać dół i pochować ciała zamordowanych. Ten tragiczny epizod historii stanowi ważny element pamięci o zagładzie Romów.
Powstanie miejsca pamięci
W 1959 roku przeprowadzono ekshumację szczątków ofiar, które następnie zostały pochowane w zbiorowej mogile na cmentarzu parafialnym w Borzęcinie Dolnym. Kolejnym istotnym wydarzeniem miało miejsce w 2010 roku, kiedy to uczestnicy Międzynarodowego Taboru Pamięci Romów umieścili brzozowy krzyż w miejscu, w którym dokonano mordu. W sobotę, 23 lipca 2011 roku, o godzinie 12.00, w trakcie XII Międzynarodowego Taboru Pamięci Romów, odbyła się ceremonia odsłonięcia pomnika, który upamiętnia tragiczną martyrologię Cyganów.
Pomnik ten został zaprojektowany przez utalentowaną romską artystkę, absolwentkę krakowskiej Akademii Sztuk PięknychMałgorzatę Mirga-Tas. Znajduje się on przy drodze, na małym, piaszczystym wzniesieniu, a jego konstrukcja składa się z betonowego postumentu oraz drewnianych rzeźb. Drewniana płyta pomnika prezentuje z przodu rzeźbę upadającej kobiecej postaci, nad którą umieszczono tablicę z inskrypcją. Z tyłu znajduje się z kolei rzeźba klęczącego dziecka, a wokół rozciąga się 29 granitowych otoczaków, które symbolizują ofiary.
NIE BYŁO ŻYCIA DLA CYGANÓW W MIEŚCIE I NA WSI ZABIJALI, ZABIJALI NAS. CO ROBIĆ? SZŁY Z DZIEĆMI CYGANKI W LAS, DALEKO W LAS, BY NIE ZNALAZŁY NAS NIEMIECKIE PSY. (PAPUSZA) MIEJSCE PAMIĘCI O 29 ROMACH: 3 MĘŻCZYZNACH, 5 KOBIETACH I 21 DZIECIACH, ZASTRZELONYCH TUTAJ PRZEZ NIEMCÓW W 1942
Wszystkie napisy na tablicy przygotowała Natalia Gancarz, a ich treść stanowi fragment pieśni romskiej poetki Papuszy. Pomnik ten stanowi istotny element Małopolskiego Szlaku Martyrologii Romów. Jednakże historia tego miejsca pamięci nie była wolna od tragicznych incydentów – 22 kwietnia 2016 roku pomnik został zdewastowany; stelę przewrócono z betonowej podstawy, a rzeźby pocięto na kawałki siekierą. Na szczęście, w sierpniu 2016 roku, zrekonstruowany pomnik powrócił na swoje miejsce, przywracając pamięć o ofiarach.
Przypisy
- Żyją jeszcze świadkowie tamtej zbrodni [online], Dziennik Polski [dostęp 24.04.2022 r.]
- Ostatni żyjący świadkowie zbrodni [online], Informator Brzeski [dostęp 24.04.2022 r.]
- a b Borzęcin Dolny (pomnik) [online], Muzeum Okręgowe w Tarnowie [dostęp 24.04.2022 r.]
- Kurier Borzęcki: Nie ma zgody na zacieranie pamięci i nienawiść [online], Gmina Borzęcin [dostęp 24.04.2022 r.]
Oceń: Pomnik Pamięci o Zagładzie Romów w Borzęcinie